RECYKLING SEMIOTYKI: KU EKOLOGICZNEJ ONTOLOGII PRZEDMIOTU.
O serii „ReCylk / Seria Eco” Jarosława Kukowskiego w kontekście Arte Povera i konceptualizmu Beuysowskiego
W epoce późnej nowoczesności, w której Entropia materii spotyka się z nadprodukcją znaczeń, twórczość Jarosława Kukowskiego w cyklu „ReCylk” jawi się jako radykalna rewizja modernistycznego fetyszu nowości oraz postmodernistycznego rozproszenia formy. Obiekty tej serii – zmontowane z fragmentów rzeczy odrzuconych, zdegradowanych, naznaczonych nieobecnością pierwotnego sensu – podejmują ontologiczny dialog z ideą przedmiotu jako nośnika pamięci, nie jako użyteczności. Kukowski, świadomie operując estetyką resztek, wytwarza przestrzeń, w której res extensa spotyka się z res poetica.
W duchu Arte Povera – nurtu zapoczątkowanego przez Germano Celanta w latach 60., który postulował wyzwolenie sztuki z tyranii technologii i komercjalizacji – Kukowski sięga po materiały „ubogie”: fragmenty drewna, metalu, szkła, plastiku. Jednak jego gest nie jest tylko estetyzacją degradacji. W przeciwieństwie do artystów takich jak Jannis Kounellis czy Michelangelo Pistoletto, Kukowski nie dewaluuję przedmiotu, lecz restytuuje jego potencjał aksjologiczny. Przedmiot nie jest tu manifestacją nieobecności, ale symbolem możliwości transfiguracji – od śmiecia ku ikonie.
To kluczowe rozróżnienie: Kukowski zarówno ironizuje jak również sakralizuje. W jego pracach przedmioty mimo destrukcji formy, ale przekroczeniu semantycznych binarności – brzydkie i piękne, użyteczne i bezużyteczne, elitarne i egalitarne codzienne stają się muzealne. Jak pisał Maurice Merleau-Ponty, „rzecz nie istnieje poza światem postrzeżenia” – Kukowski przywraca rzeczom podmiotowość widzialnego.
O wiele bliżej mu zatem do Josepha Beuysa, który tworzył z tłuszczu, filcu czy zużytych narzędzi, nie po to, by zademonstrować nędzę materii, ale by uwolnić jej energetyczny potencjał. Dla Beuysa każdy materiał miał charakter quasi-sakralny, był nośnikiem duchowości i procesu. Kukowski podobnie – choć odmiennym językiem formalnym – traktuje swoje obiekty nie jako rzeczy, ale jako nośniki transformacji. Ich „śmieciowe” pochodzenie nie jest piętnem, ale prześwietleniem historii materialnej, anamenesis świata, który zdołał przetrwać w formie szczątkowej, ale wciąż żywej.
Dzięki temu „ReCylk” wpisuje się w kategorię „rozszerzonego dzieła sztuki” (erweiterte Kunstbegriff), którą Beuys postulował jako warunek autentycznego działania artystycznego w społeczeństwie. Kukowski nie tylko tworzy obiekty – inicjuje procesy, które mogą mieć wymiar ekspozycyjny, dekoracyjny, użytkowy, ale też kontemplacyjny i ekologiczny. W tym sensie jego sztuka staje się formą ekologicznej fenomenologii, w której światło pada nie na rzeczy, ale z rzeczy.
Seria „ReCylk” przekracza ramy tradycyjnego „ekosztuki” (eco-art), nie ograniczając się do komentarza ekologicznego. Kukowski nie protestuje – proponuje. Jego dzieła nie są nośnikami dystansu, ale formami afirmacji – syntetycznymi organizmami, w których to, co odrzucone, zostaje nie tylko ocalone, ale i podniesione do rangi nowej estetyki.
Jak zauważył Jean Baudrillard, „w epoce symulakrów realność zostaje zastąpiona przez reprezentację”. Kukowski zrywa z tą logiką, proponując nie reprezentację, lecz reintegrację. Przedmioty jego instalacji nie „udają” niczego – są sobą, ale jednocześnie zostały przeformowane przez akt estetyczny.
Wreszcie, ReCylk to również gest rekonfiguracji pojęcia piękna. Kukowski – świadomy estetyk i mistrz technik malarskich – z premedytacją opuszcza przestrzeń tradycyjnego warsztatu na rzecz estetyki procesualnej. Jego obiekty nie są „ładne” w klasycznym sensie, lecz piękne jako nośniki zmiany. To sztuka inicjacyjna, nie dekoracyjna. Sztuka, która nie zdobi – lecz transformuje.
Przypisy: